กรมอุทยานฯ ผุดแนวคิด ใช้วัคซีนคุมกำเนิดช้างป่าตะวันออก

กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช เปิดแนวทางใหม่ในการจัดการปัญหาช้างป่าล้นป่าตะวันออก ด้วยการทดลองใช้ “วัคซีนคุมกำเนิดช้างป่า” (SpayVac®) เป็นครั้งแรกในประเทศไทย หลังพบสถานการณ์ความขัดแย้งระหว่างคนกับช้างทวีความรุนแรงขึ้น โดยเฉพาะในพื้นที่รอยต่อ 5 จังหวัดภาคตะวันออก ได้แก่ ฉะเชิงเทรา ชลบุรี ระยอง จันทบุรี และสระแก้ว ซึ่งเป็นพื้นที่ที่มีประชากรช้างหนาแน่นที่สุด

 

กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช ระบุว่า วิกฤตคน ช้างป่าล้นป่า จุดเริ่มต้น “วัคซีนคุมกำเนิด” ป่าตะวันออก

 

ความพยายามแก้ไขปัญหาสัตว์ป่าออกนอกพื้นที่ หากจัดลำดับวิกฤตคงหนีไม่พ้น “ช้างป่า” หนึ่งในภารกิจหลักที่กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช มองการจัดการหลายมิติ เพื่อให้เกิดความยั่งยืนปลอดภัยทั้งช้างและคน

 

30 คนเสียชีวิต  29 คนบาดเจ็บ เป็นสถิติของปี 2568 จากการถูกช้างป่าทำร้าย กรณีล่าสุดเป็นชายเคราะร้ายวัย 62 ปี ในพื้นที่ บ้านนาวัว ตำบลทรายขาว อำเภอวังสะพุง จังหวัดเลย ใกล้เขตความรับผิดชอบของเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าภูหลวง แต่หากรวมตัวเลขช่วงปี 2561-2568 มีชาวบ้านเสียชีวิต 209 คน และบาดเจ็บ 185 คน ซึ่งไม่เพียงแค่  “คน” แต่ “ช้างป่า” ก็ล้มตายจากการออกหากินนอกพื้นที่ป่าอนุรักษ์ จนถูกไฟฟ้าดูดหรือ ถูกยิงด้วยอาวุธ ซึ่งพบว่าในห้วงระยะเวลาเดียวกันมีตัวเลขสูงถึง 75 ตัว 

 

โจทย์ใหญ่คือจะหยุดวงจรความขัดแย้งคนและช้างป่า เพื่อลดความสูญเสียได้อย่างไร โดยเฉพาะป่ารอยต่อตะวันออก 5 จังหวัดที่ทวีความรุนแรงที่สุดใน 5 กลุ่มป่า ที่มีช้างอาศัยและออกนอกพื้นที่กว่า 80 จุดจนต้องมีอาสาสมัครชาวบ้าน ร่วมกับเจ้าหน้าที่อุทยานแห่งชาติคอยทำหน้าที่ผลักดันช้างในยามค่ำคืน

 

ล่าสุด “ช้างป่าในพื้นที่ตะวันออกมีประชากร 799 ตัว เฉพาะเขาอ่างฤาไน มีช้างป่ามากถึง 496 ตัว ข้อมูลการติดตามการเคลื่อนที่ของช้างป่ายังพบว่าช้างป่าออกมาหากินไกลจากเขตพื้นที่อนุรักษ์กว่า 40 กิโลเมตร โดย 70-80% ของช้างที่ออกจากป่าแล้วไม่ยอมกลับเข้าป่า จะอาศัยตามหย่อมป่าเล็กๆ และออกกินพืชผลทางการเกษตรช่วงเย็นไปจนถึงรุ่งเช้าของวันถัดไป แม้เจ้าหน้าที่ชุดเฝ้าระวังและผลักดันช้างป่า และเครือข่ายอาสาสมัครภาคประชาชนจะบูรณาการสนธิกำลังร่วมกันผลักดันช้างป่าอย่างต่อเนื่อง”

 

นายอรรถพล เจริญชันษา อธิบดีกรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช กล่าวถึงสถานการณ์ที่น่ากังวล ตอนนี้ชาวบ้านต้องสูญเสียชีวิต บางคนสูญเสียทรัพย์สิน บ้านเรือน ผลผลิตทางการเกษตร บางคนต้องเข้าพื้นที่ไปเก็บเกี่ยวผลผลิตอย่างหวาดระแวง ถ้าไม่เร่งจัดการปัญหาช้างป่าในอนาคตสถานการณ์จะทวีความรุนแรงขึ้น และชาวบ้านเดือดร้อนสาหัสกว่านี้

1 ใน 6 มาตรการแก้ปัญหาช้างป่าที่มองไกลกว่าการทำรั้วกั้นช้าง หรือแค่ปรับพฤติกรรมช้างป่าเกเรในคอกใหญ่ และเพิ่มพื้นที่ป่าเติมแหล่งอาหาร แหล่งน้ำเพื่อดึงให้ช้างอยู่ในป่า บูรณาการเครือข่ายชาวบ้านร่วมติดตามและผลักดันช้างให้กลับป่าโดยนำนวัตกรรมใหม่ ๆ มาทดสอบเพื่อสนับสนุนการผลักดันช้างป่าโดยการใช้เสียง เช่น เสียงเสือ เสียงผึ้งบิน และเสียงที่ใช้ควบคุมฝูงชน (Warning Sound) ยังรวมถึงมิติของการบรรเทาความเดือดจากช้างป่า กรมอุทยานแห่งชาติฯ ดำเนินการช่วยเหลือเยียวยาตามระเบียบกรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช ว่าด้วยการจ่ายเงินช่วยเหลือเยียวยาผู้ได้รับผลกระทบจากช้างป่าจากงบกลาง พ.ศ. 2568 กรณีเสียชีวิตจะได้รับเงินช่วยเหลือเยียวยา รายละ 500,000 บาท  และกรณีทุพพลภาพ 250,000 บาท ทั้งนี้ ยังรวมถึงความเสียหายที่เกิดขึ้นต่อชีวิตและทรัพย์สินจากช้างป่า ด้วย 

 

แต่กรมอุทยานแห่งชาติฯ ยังเริ่มมองทางออกในอนาคต โดยการใช้วัคซีนคุมกำเนิดช้างป่า  SpayVac® ซึ่งมีการใช้งานจริงในช้างแอฟริกาแล้วได้ผล เป้าหมายของกรมอุทยานแห่งชาติฯ คือการนำวัคซีนคุมกำเนิดช้างป่า  นำร่องเฉพาะกลุ่มป่าตะวันออก จากเหตุผลความจำเป็นที่จะต้องควบคุมประชากรช้างป่าที่มีมากเกินศักยภาพของพื้นที่ในการรองรับแล้วในปัจจุบัน โครงการนี้จับมือทำงานร่วมกับศูนย์สุขภาพช้างและสัตว์ป่า คณะสัตวแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ 

 

“อยากให้ทุกฝ่ายเข้าใจตรงกันว่าเป็นการคุมกำเนิดช้างเพื่อให้อัตราการเพิ่มประชากรลดลง ซึ่งจำเป็นต้องทำการศึกษาวิจัย เก็บรวบรวมข้อมูลพฤติกรรม และติดตามช้างตัวเมียที่ได้รับวัคซีน ซึ่งกระบวนการควบคุมประชากรช้างป่าเป็นหนึ่งในทางการจัดการสัตว์ป่าในระดับสากล เพราะถ้าไม่เริ่มต้น อนาคตจะแก้ไขไม่ทัน”

 

ความท้าทายในภารกิจอนุรักษ์สัตว์ป่า ทางเลือก “วัคซีนคุมช้างล้นป่า” จึงเป็นจุดเริ่มต้นงานอนุรักษ์สัตว์ป่าของกรมอุทยานให้ความสมดุลร่วมระหว่างคนและช้าง

 

ที่มา @กรมอุทยานแห่งชาติสัตว์ป่าและพันธุ์พืช