ทำความรู้จัก ราชรถพระยานมาศ พาหนะสำคัญในพระราชพิธีไทย

รู้จัก ราชรถพระยานมาศ ในทุกพระราชพิธีถวายพระเพลิงพระบรมศพของพระมหากษัตริย์และพระบรมวงศานุวงศ์ชั้นสูง หนึ่งในภาพที่สะท้อนความสง่างามและความศักดิ์สิทธิ์ของราชประเพณีไทย คือ “ราชรถ” และ “พระยานมาศ” พาหนะอันทรงเกียรติที่ใช้ในการอัญเชิญพระบรมโกศหรือพระโกศเคลื่อนผ่านริ้วขบวนพระบรมราชอิสริยยศอย่างสมพระเกียรติ

ราชรถพระยานมาศไม่ใช่เพียงยานพาหนะ แต่คือสัญลักษณ์แห่งความเคารพสูงสุดต่อพระผู้เสด็จสู่สวรรคาลัย สะท้อนถึงภูมิปัญญาช่างไทย ความประณีตของศิลปกรรม และความลึกซึ้งของจารีตประเพณีที่สืบทอดกันมาแต่ครั้งโบราณกาล

 

บทความนี้จะพาคุณไปรู้จักราชรถและพระยานมาศแต่ละองค์ พร้อมบทบาทสำคัญในพระราชพิธีไทย ที่เปี่ยมด้วยความหมายและคุณค่าทางวัฒนธรรมอย่างยิ่ง

ในการพระราชพิธีถวายพระเพลิงพระบรมศพ จะมีการบูรณปฏิสังขรณ์ราชรถและราชยานหลายองค์ โดยมีองค์สำคัญและหน้าที่ ดังนี้

 

1. พระมหาพิชัยราชรถ

เป็นราชรถทรงบุษบกขนาดใหญ่ที่สุด ทำด้วยไม้แกะสลักลงรักปิดทองประดับกระจก และสร้างขึ้นในสมัยรัชกาลที่ 1 นั้น จะใช้สำหรับ อัญเชิญพระบรมโกศ หรือพระโกศพระบรมศพชั้นสูงสุด ในริ้วขบวนที่ 2 ซึ่งเคลื่อนจากพระบรมมหาราชวังไปสู่พระเมรุมาศ ณ มณฑลพิธีท้องสนามหลวง

 

2. เวชยันตราชรถ

เป็นราชรถทรงบุษบกอีกองค์ มีลักษณะคล้ายพระมหาพิชัยราชรถ โดยจะใช้สำหรับอัญเชิญพระโกศพระบรมอัฐิ หรือใช้ในริ้วขบวนตามโบราณราชประเพณี

 

3. ราชรถน้อย จำนวน 3 องค์

เป็นราชรถทรงบุษบกขนาดเล็ก ใช้ในริ้วขบวนพระอิสริยยศเพื่อทำหน้าที่แตกต่างกันไป อาทิ เป็น รถพระนำ (รถสวด) สำหรับอัญเชิญพระบรมราชานุสาวรีย์ หรือพระสงฆ์ทรงสมณศักดิ์นั่งอ่านพระอภิธรรมนำกระบวน, รถโปรย สำหรับใช้โปรยข้าวตอกดอกไม้, และ รถโยง สำหรับใช้โยงภูษาโยงจากพระบรมโกศ/พระโกศ

 

4. พระยานมาศ และเครื่องประกอบในริ้วขบวน

นอกจากราชรถแล้ว ยังมีพระยานมาศและราชยานที่มีความสำคัญยิ่งในริ้วขบวนพระอิสริยยศ ได้แก่ 

พระยานมาศสามลำคาน: เป็นพระราชยานขนาดใหญ่มีคานหามสามคาน จะใช้สำหรับ อัญเชิญพระบรมโกศ/พระโกศ ในริ้วขบวนแรก เคลื่อนจากพระที่นั่งดุสิตมหาปราสาท ไปประดิษฐานบนพระมหาพิชัยราชรถที่จอดเทียบรออยู่ใกล้พลับพลายก

พระที่นั่งราเชนทรยาน: เป็นพระยานมาศมีหลังคาโปร่ง ทรงบุษบก ประดับด้วยลวดลายแกะสลักปิดทอง จะใช้สำหรับ อัญเชิญพระบรมอัฐิ/พระอัฐิ ในริ้วขบวนอัญเชิญกลับสู่พระบรมมหาราชวังหลังเสร็จสิ้นพระราชพิธี

พระเสลี่ยงกลีบบัว: เป็นพระราชยานคานหาม จะใช้สำหรับ สมเด็จพระสังฆราช หรือพระราชาคณะ นั่งอ่านพระอภิธรรมนำพระบรมโกศหรือพระโกศ

นอกจากราชรถและพระยานมาศแล้ว ยังมีเครื่องประกอบสำคัญอื่นๆ ในขบวนพระอิสริยยศ เช่น เกรินบันไดนาค (2 เกริน) ซึ่งมีลักษณะคล้ายท้ายสำเภา ตกแต่งเป็นรูปพญานาค ใช้สำหรับอัญเชิญพระบรมโกศ/พระโกศ ขึ้นลงจากราชยาน และจากราชรถ ขึ้นสู่พระเมรุมาศได้อย่างสมพระเกียรติและปลอดภัย

 

 

ภารกิจบูรณะครั้งใหญ่ สู่ความสมบูรณ์สูงสุด

ภายหลังพิธีบวงสรวงอันศักดิ์สิทธิ์ กรมศิลปากรได้ประกาศปิดการเข้าชมโรงราชรถ ภายในพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติพระนคร ตั้งแต่วันที่ 6 พฤศจิกายน เพื่อเริ่มต้นการดำเนินการบูรณปฏิสังขรณ์ครั้งใหญ่ โดยเป็นการทำงานร่วมกันระหว่างกรมศิลปากร กรมสรรพาวุธทหารบก และกรมอู่ทหารเรือ ในการศึกษาตรวจสอบสภาพโครงสร้างของราชรถ ระบบกลไก การเคลื่อนที่และการชักลาก ให้มีความมั่นคงแข็งแรงและสมพระเกียรติยศสูงสุดตามโบราณราชประเพณี

กลุ่มวิทยาศาสตร์เพื่อการอนุรักษ์ สำนักพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ จะรับผิดชอบทำความสะอาดราชรถ ก่อนที่สำนักช่างสิบหมู่จะดำเนินการซ่อมแซมกระจก การลงรักปิดทอง และงานช่างฝีมือต่างๆ อย่างประณีตสูงสุด โดยจะมีการจัดสร้างนั่งร้านเพื่อบูรณะราชรถ และเน้นถึงความสวยงามสมพระเกียรติ ดำเนินการตามจารีตประเพณีโบราณ ซึ่งถือเป็นการซ่อมและบูรณะครั้งใหญ่ คาดว่างานจะแล้วเสร็จราวเดือนกันยายน ไม่เกินเดือนตุลาคม พุทธศักราช 2569 ซึ่งเป็นเวลาใกล้เคียงกับการก่อสร้างพระเมรุมาศแล้วเสร็จสมบูรณ์

การจัดให้มีพิธีบวงสรวงเพื่อบูรณปฏิสังขรณ์ราชรถ พระยานมาศในครั้งนี้ ถือเป็นเครื่องยืนยันถึงความสำคัญของราชประเพณีและธรรมเนียมปฏิบัติที่สืบทอดกันมาอย่างเคร่งครัด เพื่อถวายพระเกียรติยศสูงสุดแด่ สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ผู้ทรงเป็นที่รักยิ่งของปวงชนชาวไทย ความร่วมมือในการบูรณะครั้งนี้จึงเป็นการน้อมถวายความอาลัยเพื่อให้พระองค์เสด็จสู่สรวงสวรรคาลัยอย่างสมพระบรมราชอิสริยยศสูงสุด ตามโบราณราชประเพณีทุกประการ

 
อ้างอิง: พระลาน, RoyalOffice, กรมศิลปากร, กรุงเทพธุรกิจ