ข่าวพระราชสำนัก
ทำไมถึงเรียก “พระพันปีหลวง” สรรพนามแห่งความเทิดทูน พระราชมารดาแห่งพระมหากษัตริย์
“พระพันปีหลวง” เป็นพระราชสมัญญายกย่องสมเด็จพระราชินีในรัชกาลก่อน ผู้ทรงเป็นพระมารดาแห่งกษัตริย์และพระแม่ของปวงชนชาวไทย ผู้เปี่ยมพระเมตตาและพระกรุณาธิคุณ
ทำไมถึงเรียกว่า “พระพันปีหลวง”?
เบื้องหลังคำยกย่องที่เต็มไปด้วยประวัติศาสตร์และความหมายทางราชสำนักไทย
ในช่วงเวลาที่ประชาชนชาวไทยต่างน้อมรำลึกถึง สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง หลายคนอาจสงสัยว่าเหตุใดจึงมีคำว่า “พระพันปีหลวง” ต่อท้ายพระราชสมัญญา และ “พันปี” หมายถึงอะไร — ทำไมจึงใช้คำนี้แทนพระราชมารดาในพระมหากษัตริย์
“พระพันปีหลวง” คือใคร
คำว่า “พระพันปีหลวง” เป็นราชาศัพท์ที่ใช้เรียก พระราชมารดาแห่งพระมหากษัตริย์ที่ครองราชสมบัติอยู่ในปัจจุบัน กล่าวอีกนัยหนึ่งคือ พระราชชนนีของพระมหากษัตริย์ผู้ครองราชย์ ซึ่งทรงเป็น “สมเด็จพระราชินีในรัชกาลก่อน” และได้รับการเทิดทูนให้ดำรงพระเกียรติยศเป็น “พระบรมราชชนนีพันปีหลวง”
หลังการเสด็จสวรรคตของ พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร (รัชกาลที่ 9) รัฐบาลและสำนักพระราชวังได้ประกาศพระราชสมัญญาอย่างเป็นทางการว่า
“สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง”
โดยมีความหมายครบถ้วนดังนี้
สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ — หมายถึง พระราชินีในรัชกาลที่ 9
พระบรมราชชนนี — หมายถึง พระราชมารดาในพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ 10
พันปีหลวง — เป็นคำยกย่องที่สูงสุดสำหรับพระราชมารดาแห่งกษัตริย์
ความหมายของคำว่า “พันปี”
คำว่า “พันปี” ในที่นี้ ไม่ได้หมายถึงอายุหนึ่งพันปีจริง ๆ
แต่เป็นคำโบราณที่ใช้เพื่อ สื่อถึงความสูงศักดิ์ ความยิ่งใหญ่ และความเคารพสูงสุดในราชสำนัก
ในราชาศัพท์ไทย “พัน” มักหมายถึง “จำนวนมาก” หรือ “สูงสุด”
คล้ายกับการใช้คำว่า “หมื่น” หรือ “แสน” เพื่อแสดงเกียรติยศ ไม่ใช่ตัวเลขตามความหมายตรง
ส่วนคำว่า “ปี” ในที่นี้หมายถึง “ชีวิต” หรือ “กาลเวลา”
ดังนั้น “พันปี” จึงสื่อถึง “ผู้ดำรงอยู่เหนือกาลเวลา” — ผู้เป็นมารดาแห่งราชบัลลังก์ ผู้ทรงพระคุณอันยิ่งใหญ่ต่อแผ่นดิน
รากประวัติศาสตร์ของคำว่า “พระพันปีหลวง”
คำนี้มีใช้มานานตั้งแต่ สมัยกรุงศรีอยุธยา เป็นคำราชาศัพท์ที่ใช้เฉพาะกับ “พระราชมารดาในพระเจ้าแผ่นดิน” เท่านั้น ตัวอย่างในประวัติศาสตร์ เช่น
- สมเด็จพระศรีสุริเยนทราบรมราชินี พระราชชนนีในรัชกาลที่ 3
- สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง พระบรมราชินีนาถในรัชกาลที่ 5
ทั้งสองพระองค์นี้ เคยได้รับพระเกียรติยศเป็น “พระพันปีหลวง” เช่นเดียวกัน
ซึ่งเป็นประเพณีที่สืบต่อมาในราชสำนักสยาม เพื่อแสดงให้เห็นว่า เมื่อกษัตริย์พระองค์ใหม่เสวยราชสมบัติ พระราชมารดาจะได้รับพระเกียรติสูงสุด เป็นทั้ง “พระราชมารดาแห่งพระมหากษัตริย์” และ “พระแม่แห่งแผ่นดิน”
ความหมายในรัชสมัยปัจจุบัน
ในรัชกาลที่ 10 พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงมีพระราชมารดาคือ สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ซึ่งทรงเคียงคู่กับพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ 9 มาโดยตลอด ทรงมีพระราชกรณียกิจอันยิ่งใหญ่ ทั้งด้านศิลปหัตถกรรมไทย การอนุรักษ์ผ้าไทย การส่งเสริมอาชีพ และการดูแลราษฎรทั่วทุกภูมิภาค
ดังนั้น คำว่า “พระพันปีหลวง” จึงไม่ใช่เพียงคำยกย่องทางราชพิธี แต่เป็น คำแทนพระคุณและพระมหากรุณาธิคุณของพระราชมารดาแห่งกษัตริย์ไทย ที่เปรียบเสมือน “แม่ของแผ่นดิน”
อ้างอิง @ศิลปวัฒนธรรม , วิกิพีเดีย (สมเด็จพระศรีสุริเยนทราบรมราชินี) , วิกิพีเดีย (สมเด็จพระราชชนนีพันปีหลวง)
ข่าวล่าสุด
