เปิดที่มา สำนวนเก่าแก่ "ชักแม่น้ำทั้งห้า" ทำไมยังใช้จนถึงทุกวันนี้

สำนวนไทย “ชักแม่น้ำทั้งห้า” เป็นคำพูดที่ใช้กันทั่วไปเพื่อหมายถึงการอธิบายยืดยาว หยิบยกเหตุผลหลากหลายประการมาเสริมจนฟังดูหนักแน่น แต่ในอีกมุมก็แฝงความหมายประชด ว่าผู้พูดพยายามหาข้ออ้างเกินจำเป็นเพื่อโน้มน้าวให้ผู้อื่นเชื่อ

ที่มาในวรรณคดีไทย

สำนวนนี้ปรากฏใน มหาเวสสันดรชาดก ตอนที่ชูชกจะทูลขอสองกุมารจากพระเวสสันดร แต่ไม่พูดตรงๆ หากเปรียบเทียบว่าดังแม่น้ำทั้งห้าในชมพูทวีปที่ไหลหล่อเลี้ยงชีวิตผู้คน เช่นเดียวกับน้ำพระทัยของพระเวสสันดร จึงเกิดเป็นอุปมาที่ภายหลังถูกนำมาใช้ในภาษาไทย

แม่น้ำทั้งห้าที่ปรากฏในความเชื่อ ได้แก่

1.คงคา (Ganges) – สัญลักษณ์แห่งความบริสุทธิ์

2.ยมุนา (Yamuna) – แม่น้ำสำคัญในตำนานอินเดีย

3.สรัสวดี (Sarasvati) – แม่น้ำในคัมภีร์โบราณ แม้จะสูญหายไปแล้ว

4.อจิรวดี/อิรวดี (Irrawaddy) – สายใหญ่ในพม่า เชื่อมโยงภูมิภาค

5.มหิ (Mahi) – แม่น้ำสำคัญในอินเดียตะวันตก

การใช้ในปัจจุบัน

ปัจจุบัน “ชักแม่น้ำทั้งห้า” ใช้เมื่อใครก็ตามพยายามอธิบายด้วยเหตุผลมากมายเกินความจำเป็น เช่น เพื่อนหาข้อแก้ตัวมากมายเพื่อไม่รับผิดชอบ อาจถูกแซวว่า “เลิกชักแม่น้ำทั้งห้าได้แล้ว”

สรุป

สำนวนนี้จึงไม่ใช่เพียงคำพูดเล่นๆ แต่เป็นร่องรอยของการถ่ายทอดวัฒนธรรมจากชมพูทวีปสู่ไทย เชื่อมโยงทั้งศาสนา วรรณคดี และภาษา ทำให้ยังคงใช้สื่อความหมายได้อย่างชัดเจนมาจนทุกวันนี้
 

แหล่งที่มาอ้างอิง

1.มหาเวสสันดรชาดก ฉบับแปลไทย

2.กรมศิลปากร, พจนานุกรมสำนวนไทย

3.วัฒนธรรมชมพูทวีปในคัมภีร์ฮินดูและพุทธโบราณ