ตำนานล้างพระบาทด้วยโลหิต อาจไม่ใช่เรื่องจริงทางประวัติศาสตร์

เปิดปมตำนาน “ล้างพระบาทด้วยโลหิต” หลังสมเด็จพระนเรศวรมีชัยเหนือพระยาละแวก นักวิชาการชี้อาจเป็นเพียงวรรณศิลป์ ไม่ใช่ข้อเท็จจริงทางประวัติศาสตร์

หนึ่งในเรื่องเล่าที่ฝังลึกในความทรงจำของคนไทยเกี่ยวกับสมเด็จพระนเรศวรมหาราช คือเหตุการณ์ “ล้างพระบาทด้วยโลหิตพระยาละแวก” ภายหลังจากมีชัยเหนือกรุงละแวก (กัมพูชา) ในช่วงปี พ.ศ. 2136–2137 โดยในพระราชพงศาวดารบางฉบับระบุว่าพระองค์ได้สั่งให้ “เอาโลหิตท่านล้างบาทาเสียให้จงได้” เพื่อประกอบพิธี “ปฐมกรรม” ซึ่งเป็นที่เลื่องลือมาจนถึงปัจจุบัน

อย่างไรก็ตาม นักวิชาการด้านประวัติศาสตร์จำนวนมากต่างตั้งข้อสงสัยในความเป็นจริงของเหตุการณ์นี้ เนื่องจากพงศาวดารที่กล่าวถึงพิธีดังกล่าว มักถูกเรียบเรียงขึ้นภายหลังเหตุการณ์นานหลายร้อยปี และใช้ภาษาวรรณศิลป์ที่อาจเสริมแต่งเพื่อเชิดชูพระเกียรติของพระมหากษัตริย์ไทย

พงศาวดารบางฉบับ เช่น ฉบับหลวงประเสริฐอักษรนิติ์ ไม่ได้กล่าวถึงการประหารพระยาละแวกหรือพิธีกรรมใดๆ เลย โดยระบุเพียงว่า “เสด็จไปตีเมืองละแวก และได้ตัวพระยาศรีพรรณ” ขณะที่บันทึกจากชาวตะวันตก เช่น บาทหลวงซานอโตนิโอ ชาวโปรตุเกส และนักเดินทางชาวฝรั่งเศส ก็ระบุว่านักพระสัฏฐา (ชื่อกษัตริย์กัมพูชาในเวลานั้น) มิได้ถูกประหาร แต่หลบหนีไปยังเมืองเชียงแตงในลาวและสิ้นพระชนม์ที่นั่น

นอกจากนี้ ความเข้าใจเรื่องพิธี “ปฐมกรรม” ก็ยังคลาดเคลื่อนในวงกว้าง โดยแท้จริงแล้ว พิธีนี้เป็นหนึ่งในราชพิธีสำคัญ 17 ประการของราชสำนักอยุธยา ซึ่งมีจุดประสงค์เพื่อแสดงพระราชอำนาจและการขึ้นครองราชย์ในเชิงจักรพรรดิราช มิใช่พิธีล้างพระบาทด้วยเลือดศัตรูตามที่เข้าใจกัน

กฎมณเฑียรบาลและตำราพิธีการยังกล่าวถึงการ “ทูลน้ำล้างพระบาท” ซึ่งเป็นพิธีศักดิ์สิทธิ์ที่เกี่ยวข้องกับการใช้ช้างศึก เช่น “เจ้าพระยาปราบหงสา” และ “เจ้าพระยาไชยานุภาพ” ในการประกอบพระราชพิธี อันอาจทำให้เกิดความสับสนกับพิธี “ปฐมกรรม” ในภายหลัง

จากหลักฐานร่วมสมัยที่ขัดแย้งกัน และการตีความบริบททางพิธีกรรม นักวิชาการหลายฝ่ายจึงเห็นตรงกันว่า ตำนานการล้างพระบาทด้วยเลือดศัตรู น่าจะเป็นการแต่งเติมภายหลังที่ไม่ได้มีมูลความจริงเชิงประวัติศาสตร์ชัดเจน และไม่สอดคล้องกับหลักการของศาสนาพราหมณ์หรือพุทธที่เน้นการชำระล้างบาป ไม่ใช่การเพิ่มมลทินด้วยเลือด

สุดท้าย การทบทวนเรื่องเล่าทางประวัติศาสตร์ด้วยหลักฐานและเหตุผล เป็นก้าวสำคัญในการแยกแยะระหว่าง “ความจริง” กับ “ตำนาน” เพื่อให้การเรียนรู้ประวัติศาสตร์มีรากฐานที่รอบด้านและใกล้ความเป็นจริงยิ่งขึ้น

 

แหล่งอ้างอิงหลักและงานวิจัยที่เกี่ยวข้อง

1.พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา (ฉบับต่าง ๆ)

-  ฉบับหลวงประเสริฐอักษรนิติ์

-  ฉบับต้นฉบับเก่า (วรรณกรรมประวัติศาสตร์ที่บันทึกเหตุการณ์ในสมัยอยุธยา)

(หลายฉบับมีรายละเอียดและสำนวนที่แตกต่างกัน รวมถึงไม่พบคำกล่าวถึงพิธีล้างพระบาทด้วยเลือดในบางฉบับ)

2.งานวิชาการด้านประวัติศาสตร์ไทย-กัมพูชา

-  ศ. ดร. ประยูร สระทองอภิชาติ, “ประวัติศาสตร์อยุธยา”

-  งานวิจัยของนักประวัติศาสตร์ไทยหลายท่านที่ตีความพงศาวดารและหลักฐานต่างชาติ

-  งานศึกษาพิธีราชสำนักอยุธยา เช่น “ราชพิธีอยุธยาและพิธีบรมราชาภิเษก” โดยนักวิชาการด้านศิลปะและวัฒนธรรมไทย

3.บันทึกชาวตะวันตกยุคอยุธยา

-  บาทหลวงซานอโตนิโอ (Antonio de Sa) ชาวโปรตุเกส

-  นักเดินทางชาวฝรั่งเศสและยุโรปในสมัยอยุธยา เช่น Jean-Baptiste Pallegoix

(ข้อมูลบางส่วนระบุความต่างจากพงศาวดารไทย เช่น การหลบหนีและสิ้นพระชนม์ของพระยาละแวก)

4.หนังสือและบทความวิเคราะห์พิธีปฐมกรรมและราชพิธีในราชสำนักอยุธยา

-  หนังสือ “ราชพิธีและพิธีกรรมโบราณในสยาม” (วิเคราะห์ความหมายและรายละเอียดพิธีการต่าง ๆ)

-  บทความวิชาการเกี่ยวกับ “พิธีปฐมกรรม” และ “พิธีทูลน้ำล้างพระบาท” ที่ชี้ชัดความหมายแท้จริง