เปิดตำนาน พระยาละแวก กับสำนวนเตือนใจ อย่าไปคบลูกหลานพระยาละแวก

ย้อนรอยพระยาละแวก: กษัตริย์เขมรในความทรงจำของสยาม

เมื่อกล่าวถึง “พระยาละแวก” ในประวัติศาสตร์ไทย ชื่อนี้ไม่ใช่เพียงตำแหน่งของกษัตริย์แห่งกรุงละแวก (ราชธานีเก่าในกัมพูชา) หากแต่เป็นภาพแทนของผู้นำที่ “ฉวยโอกาส” และสร้างรอยร้าวทางประวัติศาสตร์ระหว่างสยามกับกัมพูชาอย่างลึกซึ้ง

พระยาละแวกที่โด่งดังที่สุดในบันทึกประวัติศาสตร์ไทยคือ สมเด็จพระบรมราชาที่ 3 ผู้ครองกรุงละแวกระหว่าง พ.ศ. 2108–2119 ในช่วงที่กรุงศรีอยุธยาอ่อนแอจากการศึกกับพม่า พระองค์ฉวยจังหวะยกทัพเข้าตีกรุงศรีฯ ถึงสองครั้ง แม้จะไม่สำเร็จ แต่ก็สามารถกวาดต้อนเชลยและนำของสำคัญกลับละแวก เช่น พระรูปเทพารักษ์สำริด

ภายหลังเมื่อกัมพูชาเริ่มรุกรานหัวเมืองชายแดนไทยอีกในรัชสมัยของพระบรมราชาที่ 4 ทำให้ สมเด็จพระนเรศวรมหาราช วางแผนกวาดล้างศัตรูแผ่นดิน โดยใน พ.ศ. 2136 ได้ยกทัพเข้าตีกรุงละแวกอย่างเด็ดขาด นำไปสู่การล่มสลายของอำนาจเขมรในยุคละแวก และกวาดต้อนผู้คนกลับอยุธยาเป็นจำนวนมาก

สำนวน “ลูกหลานพระยาละแวก” จึงถือกำเนิดขึ้นในภายหลัง ด้วยการมองพระยาละแวกว่าเป็นผู้นอกใจ หรือ “แทงข้างหลัง” สยามในยามอ่อนแอ คำกล่าวนี้จึงเปรียบเปรยถึงคนที่ไม่ควรไว้ใจ หรือมีพฤติกรรมลักษณะทรยศหักหลัง

สรุปจุดสำคัญ

“พระยาละแวก” เป็นชื่อที่ไทยใช้เรียกกษัตริย์เขมรในช่วงกรุงละแวก

เคยยกทัพโจมตีอยุธยา 2 ครั้ง แต่ไม่ประสบความสำเร็จอย่างเด็ดขาด

ถูกตอบโต้โดยสมเด็จพระนเรศวรมหาราชจนกรุงละแวกล่มสลาย

คำว่า “ลูกหลานพระยาละแวก” สะท้อนการเตือนถึงคนที่ไม่น่าไว้วางใจ

แสดงให้เห็นว่าสำนวนไทยหลายคำมีรากฐานจากเหตุการณ์ในอดีตจริงๆ

ข้อเสนอแนะเพิ่มเติม

ขยายความชื่อ “พระยาละแวก”

แนะนำเพิ่มเติมว่า “พระยาละแวก” เป็นคำที่ฝ่ายสยามใช้เรียกกษัตริย์เขมรที่ครองราชย์ในกรุงละแวก และไม่ได้ระบุชื่อพระองค์อย่างชัดเจนในหลักฐานของไทย ขณะที่ในเอกสารเขมรมีการระบุว่า สมเด็จพระบรมราชาที่ 3 มีพระนามเดิมว่า “เชื้อพระวงศ์สายโพธิสัตย์” (อาจใช้ชื่อที่ตรงกับในประวัติศาสตร์กัมพูชา หากมีหลักฐานแน่ชัด)

เพิ่มบริบทการเมืองภูมิภาค

กล่าวถึงช่วงปลายศตวรรษที่ 21 (พ.ศ. 2100+) ซึ่งเป็นช่วงที่พม่าเรืองอำนาจ กัมพูชาและสยามต่างต้องรับมือกับแรงกดดันจากภายนอก และมีความพยายามรักษาอธิปไตยด้วยวิธีต่าง ๆ — ทำให้การกระทำของพระยาละแวกไม่ใช่แค่ "แทงข้างหลัง" แต่เป็นการช่วงชิงความเป็นใหญ่ในภูมิภาคด้วย

 

.

ขอบคุณภาพจากหนัง    ตำนานสมเด็จพระนเรศวรมหาราช

แหล่งอ้างอิงหลัก

พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา

ฉบับพระราชหัตถเลขา และฉบับหลวงประเสริฐอักษรนิติ์

บันทึกเหตุการณ์การศึกระหว่างสยามกับกรุงละแวก ในช่วงพ.ศ. 2108–2136

กล่าวถึง “พระยาละแวก” ในฐานะศัตรูของสยามหลายครั้ง รวมถึงการนำทัพของสมเด็จพระนเรศวรมหาราชตีละแวก

สุเนตร ชุตินธรานนท์ – “สงครามคราวเสียกรุงครั้งที่หนึ่ง”

สำนักพิมพ์มติชน

วิเคราะห์บริบทภูมิรัฐศาสตร์ในยุคอยุธยา-เขมร-พม่า และการฉวยโอกาสของกรุงละแวก

นิธิ เอียวศรีวงศ์ – บทความใน มติชนสุดสัปดาห์

กล่าวถึงแนวคิด “ความทรงจำของผู้ชนะ” และการสร้างภาพ “พระยาละแวก” ในฐานะผู้ทรยศในประวัติศาสตร์ของไทย

David P. Chandler – A History of Cambodia

กล่าวถึงราชวงศ์ละแวกและความสัมพันธ์กับอยุธยา

บรรยายภาพของเขมรยุคละแวกในสายตาตะวันตกและเพื่อนบ้าน

Charnvit Kasetsiri – The Rise of Ayutthaya: A History of Siam in the Early Modern World

กล่าวถึงบริบทระหว่างรัฐอยุธยา–ละแวก–ล้านช้าง และการแย่งชิงอำนาจในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้

เจริญ กุลละวณิชย์ – ประวัติศาสตร์ไทยสมัยกรุงศรีอยุธยา

ภาควิชาประวัติศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย

อธิบายเรื่องราชสำนักเขมรและศึกละแวกอย่างเป็นระบบ