ระวังให้ดี กลุ่มเสี่ยง “นิ่วในถุงน้ำดี” ใกล้ตัวกว่าที่คิด

ใครมีความเสี่ยงสูงเป็นโรค "นิ่วในถุงน้ำดี"

นิ่วในถุงน้ำดี (Gallstones) คือ “ก้อนแข็ง” ที่ก่อตัวขึ้นภายในถุงน้ำดี ซึ่งเป็นอวัยวะเล็กๆ อยู่ใต้ตับ มีหน้าที่เก็บน้ำดีที่ผลิตจากตับ เพื่อช่วยย่อยไขมันในลำไส้เล็ก โดยนิ่วมักเกิดจากการตกตะกอนของ คอเลสเตอรอล หรือ บิลิรูบิน (สารที่เกิดจากการสลายเม็ดเลือดแดง)

ในระยะแรกผู้ป่วยอาจไม่มีอาการ แต่เมื่อก้อนนิ่วโตขึ้น หรือหลุดไปอุดท่อน้ำดี อาจเกิดอาการปวดท้องรุนแรง คลื่นไส้ ตัวเหลือง หรือไข้ได้

สาเหตุของการเกิดนิ่วในถุงน้ำดี การเกิดนิ่วในถุงน้ำดีมักสัมพันธ์กับความไม่สมดุลของสารเคมีในน้ำดี ได้แก่

-   คอเลสเตอรอลสูงเกินไป ทำให้ตกตะกอนเป็นก้อนแข็ง

-   น้ำดีคั่งในถุงน้ำดีนานเกินไป เพราะการบีบตัวของถุงน้ำดีผิดปกติ

-   การสลายเม็ดเลือดแดงมากเกินไป เช่น ในผู้ป่วยโรคโลหิตจางบางชนิด ทำให้บิลิรูบินมากขึ้นจนตกตะกอน

 

กลุ่มเสี่ยงที่ควรระวังเป็นพิเศษ

เพศหญิง – ผู้หญิงมีโอกาสเป็นนิ่วมากกว่าผู้ชาย เพราะฮอร์โมนเอสโตรเจนส่งผลให้ระดับคอเลสเตอรอลในน้ำดีสูงขึ้น

ผู้มีอายุ 40 ปีขึ้นไป – อายุที่มากขึ้นสัมพันธ์กับการเปลี่ยนแปลงของฮอร์โมนและระบบย่อยอาหาร

ผู้ที่มีน้ำหนักเกินหรืออ้วนลงพุง – ร่างกายผลิตคอเลสเตอรอลส่วนเกินมาก ทำให้ตกตะกอนง่าย

ผู้ที่ลดน้ำหนักเร็วเกินไป – การอดอาหารหรือไดเอตอย่างหนัก ทำให้ถุงน้ำดีทำงานผิดจังหวะ

หญิงตั้งครรภ์ – ฮอร์โมนที่เปลี่ยนแปลงขณะตั้งครรภ์ทำให้การเคลื่อนไหวน้ำดีลดลง

ผู้ป่วยเบาหวานและไขมันในเลือดสูง – มีแนวโน้มเกิดการตกตะกอนของไขมันในถุงน้ำดี

ผู้ที่รับประทานอาหารไขมันสูง ของทอด ของมันบ่อยๆ – กระตุ้นให้ถุงน้ำดีทำงานหนักและเพิ่มโอกาสเกิดนิ่ว

อาการที่พบบ่อย

-   ปวดท้องบริเวณชายโครงขวา โดยเฉพาะหลังรับประทานอาหารที่มีไขมัน

-   ปวดร้าวไปหลังหรือไหล่ขวา

-   คลื่นไส้ อาเจียน

-   มีอาการตัวเหลือง ตาเหลือง (บ่งบอกนิ่วอุดตันท่อน้ำดี)

-   มีไข้ หนาวสั่น หากมีการติดเชื้อร่วมด้วย

บางรายอาจไม่มีอาการเลย จนกระทั่งตรวจพบโดยบังเอิญจากการอัลตราซาวด์ช่องท้อง

การตรวจวินิจฉัย

แพทย์จะซักประวัติ ตรวจร่างกาย และมักใช้ เครื่องอัลตราซาวด์ช่องท้อง (Ultrasound) เพื่อดูว่ามีก้อนนิ่วในถุงน้ำดีหรือไม่
ในบางกรณีที่สงสัยภาวะอุดตัน อาจใช้การตรวจเพิ่มเติม เช่น CT Scan หรือ MRI ถุงน้ำดีและท่อน้ำดี (MRCP)

แนวทางการรักษา

1.กรณีไม่มีอาการ: อาจเฝ้าระวังและปรับพฤติกรรม

2.กรณีมีอาการรุนแรง: แพทย์อาจแนะนำให้ ผ่าตัดถุงน้ำดีออก (Laparoscopic Cholecystectomy) ซึ่งเป็นการผ่าตัดแบบส่องกล้อง แผลเล็ก ฟื้นตัวเร็ว

3.การใช้ยา: ในบางรายอาจใช้ยาละลายนิ่ว แต่ต้องใช้เวลานานและมีโอกาสกลับมาเกิดซ้ำ

วิธีป้องกันโรคนิ่วในถุงน้ำดี

-   รักษาน้ำหนักให้อยู่ในเกณฑ์ปกติ

-   เลือกรับประทานอาหารไขมันต่ำ เน้นผัก ผลไม้ ธัญพืช และโปรตีนไม่ติดมัน

-   หลีกเลี่ยงของทอดและอาหารมัน

-   ออกกำลังกายสม่ำเสมออย่างน้อย 30 นาทีต่อวัน

-   ไม่อดอาหารหรือควบคุมอาหารแบบหักโหม

-   ดื่มน้ำให้เพียงพอวันละ 6–8 แก้ว

สรุป

“นิ่วในถุงน้ำดี” เป็นโรคที่มักไม่แสดงอาการในช่วงแรก แต่สามารถลุกลามจนเป็นอันตรายได้ โดยเฉพาะในกลุ่มเสี่ยง เช่น ผู้หญิงวัยกลางคน ผู้มีน้ำหนักเกิน หรือผู้ที่รับประทานอาหารไขมันสูงเป็นประจำ
การดูแลสุขภาพให้สมดุล รับประทานอาหารอย่างเหมาะสม และตรวจสุขภาพเป็นประจำ คือทางป้องกันที่ดีที่สุด

แหล่งข้อมูลอ้างอิง

กรมการแพทย์ กระทรวงสาธารณสุข

โรงพยาบาลจุฬาลงกรณ์ สภากาชาดไทย