ทำไมต้องมีทำบุญครบ 7, 15, 50, 100 วัน ไขความหมาย-ความเชื่อ

ทำไมต้อง 7, 15, 50, และ 100 วัน?

วาระแห่งความอาลัย ถอดรหัสธรรมเนียม "สัตตมวาร-สตมวาร" ในพิธีบำเพ็ญกุศล

การประกาศข่าว การเสด็จสวรรคตของสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง โดยสำนักพระราชวัง นับเป็นอีกหนึ่งเหตุการณ์ครั้งสำคัญทางประวัติศาสตร์ไทยในปีนี้ ที่นำมาซึ่งความโศกเศร้าอาลัยอย่างหาที่สุดมิได้ของพสกนิกรทั่วประเทศ

เพื่อเป็นการถวายพระราชกุศลแด่พระองค์ท่าน มติมหาเถรสมาคม ได้กำหนดแนวทางการบำเพ็ญกุศลตามวาระสำคัญ โดยอ้างอิงจากหนังสือ ด่วนที่สุด ที่ พศ 0007/ว332 ลงวันที่ 25 ตุลาคม 2568 ของสำนักงานพระพุทธศาสนาแห่งชาติ ซึ่งระบุวาระการประกอบพิธีบำเพ็ญกุศลทักษิณานุประทานอุทิศถวายพระราชกุศล ดังนี้

คำศัพท์เฉพาะ    ความหมาย    วันที่ตามประกาศ

สัตตมวาร        ครบ 7 วัน        30 ตุลาคม 2568
ปัณรสมวาร    ครบ 15 วัน        7 พฤศจิกายน 2568
ปัญญาสมวาร    ครบ 50 วัน    12 ธันวาคม 2568
สตมวาร        ครบ 100 วัน    31 มกราคม 2569

วาระเหล่านี้มีการประกอบพิธีบำเพ็ญกุศลหลากหลายรูปแบบตามบริบทของวัดและชุมชน เช่น การทำบุญตักบาตร การแสดงพระธรรมเทศนา การสวดพระพุทธมนต์ และการสวดมาติกา-สดับปกรณ์ถวายพระฉายาลักษณ์/พระสาทิสลักษณ์

ความหมายและพลังแห่ง "พิธี 100 วัน" ในวัฒนธรรมไทย

คำศัพท์เฉพาะในงานพระราชพิธี เช่น สัตตมวาร, ปัณรสมวาร, ปัญญาสมวาร, และสตมวาร อาจไม่คุ้นเคยสำหรับประชาชนทั่วไป แต่ล้วนเป็นหัวใจสำคัญของ "การบำเพ็ญกุศลแด่ผู้ล่วงลับ" ที่หยั่งรากลึกในวัฒนธรรมไทยที่ผสานกับพระพุทธศาสนา

 

ธรรมเนียมการบำเพ็ญกุศลตามคติพุทธ

ในทางปฏิบัติของพุทธศาสนิกชนไทย การจัดพิธีศพและการทำบุญอุทิศส่วนกุศลเป็นระยะ ไม่ว่าจะเป็น ทำบุญ 7 วัน, 50 วัน, หรือ 100 วัน คือการแสดงออกซึ่งความ กตัญญู และเป็น การเกื้อหนุนดวงวิญญาณ ของผู้ล่วงลับให้ไปสู่ภพภูมิที่ดี

ความเชื่อ: ตามคติเถรวาทที่เน้นเรื่อง ภพภูมิ และ กรรมวิบาก เชื่อกันว่าดวงวิญญาณของผู้ล่วงลับจะยังคงวนเวียนและรอคอยการตัดสินในโลกมนุษย์ในช่วงเวลาสำคัญ เช่น 7 วันแรก, 50 วัน, และ 100 วัน การทำบุญในช่วงนี้จึงเปรียบเสมือนการ "ส่งเสบียงบุญ"

พิธีปฏิบัติ: มักประกอบด้วยการสวดพระอภิธรรม (ในช่วงแรก) การทำบุญตักบาตร ถวายภัตตาหาร/สังฆทานแด่พระสงฆ์ และการ กรวดน้ำอุทิศส่วนกุศล

"100 วัน" วาระส่งสุดท้ายและก้าวสู่การเยียวยา

ในบรรดาวาระสำคัญทั้งหมด การทำบุญครบรอบ 100 วัน (สตมวาร) ถือเป็น พิธีสำคัญที่สุด เพราะนอกจากความเชื่อทางศาสนาที่ว่าดวงวิญญาณจะได้ พ้นจากภพภูมิชั่วคราว ไปสู่ที่อันเหมาะสมแล้ว พิธีนี้ยังมีนัยยะทางสังคมและวัฒนธรรม คือ

การส่งสุดท้าย: เป็นเสมือนวาระสุดท้ายของการส่งดวงวิญญาณก่อนจะสิ้นสุดการวนเวียน (ตามคติความเชื่อ)

การปรับตัว: เป็นจุดเริ่มต้นที่ครอบครัวของผู้จากไปจะเริ่ม ปรับใจยอมรับการสูญเสียอย่างสงบงาม และกลับเข้าสู่ภาวะปกติ

 

 

'สตมวาร' ในบริบทแห่งราชสำนัก: โบราณราชประเพณีที่เคร่งครัด

สำหรับพระมหากษัตริย์และพระบรมวงศานุวงศ์ การบำเพ็ญกุศล 100 วัน ถูกเรียกอย่างเป็นทางการว่า "พระราชพิธีทรงบำเพ็ญพระราชกุศลสตมวาร" (สะ-ตะ-มะ-วาน) ซึ่งเป็นไปตาม โบราณราชประเพณีที่เคร่งครัดและซับซ้อน กว่างานของสามัญชน โดยมีรายละเอียดความหมายดังที่ พระธรรมกิตติวงศ์ (ทองดี สุรเตโช) ได้อธิบายไว้

คำศัพท์    คำอ่าน    ความหมาย

• สัตตมวาร    สัด-ตะ-มะ-วาน    ทำบุญครบ 7 วัน
• ปัณรสมวาร    ปัน-นะ-ระ-สะ-มะ-วาน    ทำบุญครบ 15 วัน
• ปัญญาสมวาร    ปัน-ยา-สะ-มะ-วาน    ทำบุญครบ 50 วัน
• สตมวาร    สะ-ตะ-มะ-วาน    ทำบุญครบ 100 วัน

 

นัยยะสำคัญของพระราชพิธีสตมวาร

กรมศิลปากร ได้อธิบายไว้ในหนังสือ 'ธรรมเนียมปฏิบัติเกี่ยวกับการจัดงานพระบรมศพ' ว่า พระราชพิธีทรงบำเพ็ญพระราชกุศลสตมวาร ถือเป็นวาระสำคัญที่สุดวาระหนึ่ง เนื่องจากตาม คติความเชื่อเรื่องไตรภูมิและโลกหลังความตาย ที่ผสมผสานในวัฒนธรรมพุทธไทย เชื่อกันว่า

100 วัน คือช่วงเวลาสำคัญ: เป็นระยะเวลาที่พระดวงวิญญาณจะอยู่ในกระบวนการรอคอยและ ได้รับการพิพากษาโดยพญายมราช เพื่อตัดสินภพภูมิใหม่

ส่งเสด็จสู่สวรรคาลัย: การถวายพระราชกุศลในวันครบรอบ 100 วัน จึงเปรียบเสมือน การส่งบุญสมทบครั้งสุดท้าย เพื่อหนุนนำให้พระดวงวิญญาณได้ ไปสู่สุคติภูมิหรือ "สวรรคาลัย"

สิ้นสุดการไว้ทุกข์: นอกจากนี้ ยังเป็นวาระที่แสดงถึงการ สิ้นสุดรอบการไว้ทุกข์อย่างเป็นทางการ และเป็นช่วงเวลาที่เร็วที่สุดตามโบราณราชประเพณีที่สามารถประกอบพระราชพิธีถวายพระเพลิงพระบรมศพได้

 

การปฏิบัติตาม โบราณราชประเพณีและคติสมมติเทพ นี้ เป็นการถวายความจงรักภักดีและเฉลิมพระเกียรติสูงสุดในการส่งเสด็จกลับสู่สรวงสวรรค์ ซึ่งธรรมเนียม "วาระรำลึก 100 วัน" นี้ยังปรากฏในราชวงศ์อื่นที่มีความเชื่อต่างกัน เช่น ราชวงศ์จีน (หมิงและชิง) ซึ่งถือเป็นวาระสำคัญในการ ปลดเครื่องทุกข์บางส่วน หรือสิ้นสุดข้อห้ามบางประการสำหรับเชื้อพระวงศ์และขุนนางด้วยเช่นกัน